Het zal binnen het basisonderwijs niemand ontgaan zijn: de tijd is rijp voor een nieuwe aanpak van de schoolbibliotheek. De schoolbibliotheek moet weer worden wat het altijd al had moeten zijn: een voorziening om het lezen te bevorderen en het onderwijs te ondersteunen.
De schoolbibliotheek gaat professioneel!
Directies en schoolbesturen worden van verschillende kanten benaderd om hierin de samenwerking met de Openbare Bibliotheken aan te gaan. Hun modulaire werkwijze, beter bekend als De Bibliotheek op School (in dit artikel verder aangeduid met dBos), verspreidt zich momenteel over het land.
Elke school een goede schoolbibliotheek!
Het besef dat lezen er toe doet en leesplezier belangrijk is, staat in het basisonderwijs buiten kijf. Er is zelfs een apart kerndoel geformuleerd dat gericht is op het ontwikkelen van leesplezier, namelijk kerndoel 9: “De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten.”
Nieuwe inzichten in hoe kinderen leesplezier ontwikkelen en internationaal onderzoek over het leesniveau van Nederlandse kinderen laten er geen twijfel over bestaan: leesbevordering is niet vrijblijvend, het is onmisbaar in het curriculum van het basisonderwijs. (Krashen, S. (2004), The Power of Reading: Insights From The Research; Leesmonitor.nu/Leesvaardigheid/Leesprestaties kinderen, Samenvatting resulaten PISA 2012). Aangezien de schoolbibliotheek meestal de belangrijkste bron van boeken is voor kinderen, ligt daar de sleutel om aan kerndoel 9 te voldoen.
Elke school zal dus inderdaad een goede schoolbibliotheek moeten hebben dan wel opzetten. Moeten scholen hiervoor allemaal dBos-scholen worden? Voor het antwoord op die vraag zal een school goed moeten weten wat dBos inhoudt en de voor- en nadelen moeten afwegen.
Volwaardige samenwerking veronderstelt dat de Openbare Bibliotheek een volwaardige partner is met een voor de school aanvullende deskundigheid. Feit is dat er nog te weinig educatieve medewerkers en leesconsulenten bij de Openbare Bibliotheken zijn. Om deskundigheid op het gebied van leesbevordering te vertalen naar een basisschool-setting is kennis van en ervaring in het onderwijs noodzakelijk. Bibliotheekmedewerkers worden wel omgeschoold, maar kunnen de scholen in hun regio niet altijd overtuigen dat zij een volwaardige onderwijspartner zijn. Scholen kunnen van hun kant “hun”dBos partner ook niet kiezen: zij zijn altijd gebonden aan de Openbare Bibliotheek in hun eigen regio. Van scholen wordt wel commitment verwacht: zij conformeren zich aan de uitvoeringsvoorwaarden die over zowel inzet als financiële middelen gaan. Het vraagt van scholen een investering van minimaal €10 per leerling per jaar.
Scholen worden aangespoord het digitale beheerprogramma SchoolWise of V@school van dBos te gebruiken. SchoolWise en V@school zijn een schoolversie van de beheersoftware die bibliotheken zelf gebruiken. Het is in taalniveau en ontwerp aangepast voor een basisschool-omgeving en behalve een uitleenbeheer-programma is het vooral een zoekmachine. Bij de resultaten worden niet alleen de eigen boeken van de school getoond, maar ook de boeken die beschikbaar zijn van de Openbare Bibliotheek. Dit houdt in de praktijk in dat kinderen kunnen kiezen tussen een boek uit de kast van de school, of één van de bibliotheek. Die laatste kunnen ze niet direct meekrijgen: de leerling kan het boek reserveren en zal het later geleverd krijgen. In een basisschool-setting is dit een nadeel: kinderen kiezen boeken meestal niet uit een lijst op het computerscherm, maar door het boek fysiek in handen te hebben, het door te bladeren en de plaatjes te bekijken. Jongere kinderen missen nog de mediavaardigheid om via een computerprogramma boeken uit te zoeken. Uitgesteld lezen van een gekozen boek is ook niet erg leesbevorderend. Waar een leerling vandaag nog zin in heeft, kan volgende week wel weggezakt zijn. Het zien van alle beschikbare boeken kan ook overweldigend zijn.
Om verschillende redenen zullen sommige scholen niet zo’n behoefte hebben aan het beschikbaar komen van de collectie van de Openbare Bibliotheek. Zij geven de voorkeur aan eigen bezit. Een school die goed nadenkt over haar eigen collectie en daarin breedte en evenwicht van aanbod nastreeft, kan door een beperkte maar overzichtelijke schoolbibliotheek toch voor iedere leerling een passend boek hebben. Wat je nu ziet, is dat de school bijvoorbeeld maar enkele exemplaren van Geronimo Stilton heeft en heel veel andere boeken die de moeite waard zijn. Door het grote aanbod van dBos zullen leerlingen al gauw kiezen voor meer van hetzelfde. De voorraad Stilton-boeken van de Openbare Bibliotheek is namelijk bijna onuitputtelijk. Dit heeft natuurlijk niets meer met leesbevordering te maken.
Visie en beleid met betrekking tot úw schoolbibliotheek
Scholen die leesbevordering serieus nemen zullen daarom goed nadenken over hun eigen schoolbibliotheek. Het dBos concept verdient aandacht omdat het scholen leert wat er bij structurele leesbevordering komt kijken. Scholen die niet kunnen of willen samenwerken met de Openbare Bibliotheek, kunnen met alternatieven die nu al beschikbaar zijn, een begin maken met het professionaliseren van hun schoolbibliotheek. Waar moet een school dan aan denken? Er zijn drie aandachtspunten die niet afhankelijk zijn van de ontwikkelingen binnen de Openbare Bibliotheken en dBos in het bijzonder. Ze zijn wel afhankelijk van de visie en het beleid op uw school.
Ten eerste moet er gedacht worden aan opleiding. Binnen uw team moet er meer deskundigheid komen op het gebied van leesbevordering en leesplezier. Er zijn genoeg cursussen of studiedagen op dit gebied. Maak er gebruik van! Als uw schoolbibliotheek geheel of gedeeltelijk gerund wordt door vrijwilligers, moeten ook deze vrijwilligers worden opgeleid. U laat daarmee zien dat u leesbevordering serieus neemt en de schoolbibliotheek een geïntegreerd onderdeel van het leesprogramma van uw school is. Informeer bij Schoolbieb Op Orde naar de mogelijkheden.
Ten tweede moet uw schoolbibliotheek professioneel beheerd worden. Dit kan door middel van beheersoftware. Hiermee weet u wat uw schoolbibliotheek heeft, waar het blijft, wie er gebruik van maakt en hoe vaak. Degene binnen de school die de software beheert, kan zo oog houden op de kwaliteit van uw schoolbibliotheek. Hoe hoger de kwaliteit, hoe beter uw schoolbibliotheek functioneert in het kader van leesbevordering!
Een digitaal systeem maakt de schoolbibliotheek ook toegankelijk. Hoe vinden uw leerlingen boeken die ze leuk vinden of die ze nodig hebben? In een digitaal systeem zit altijd een zoekmachine. De norm voor educatieve bibliotheken variëert in aantal van 3 tot 8 boeken per leerling. Dit betekent dat een gemiddelde school (volgens het Nieuwsbericht Ministerie OCW 9-12-2013) 560 tot 1490 boeken in haar schoolbibliotheek heeft. Het toegankelijk maken van zo’n enorme hoeveelheid boeken kan niet zonder een digitaal systeem. Op dit moment gebruiken veel scholen daarvoor nog Educat-B. Maar na januari 2014 zullen zij moeten overstappen op een ander digitaal systeem. Er zijn eigenlijk maar twee zelfstandige in Nederland ontwikkelde digitale systemen, Onlineklas-Bibliotheek en Aura Junior. SchoolWise en V@school zijn gekoppeld aan samenwerking met de Openbare Bibliotheek. Een school kiest daarmee niet voor een ander digitaal systeem, maar voor een andere aanpak van leesbevordering.
Ten derde zal uw school het budget voor de schoolbibliotheek moeten verhogen en oormerken om bovenstaande zaken te kunnen realiseren. Vaak denken scholen bij hun schoolbibliotheek alleen maar aan het kopen van boeken. Maar uw leerlingen gaan niet lezen alleen omdat er boeken in de schoolbibliotheek staan. Zij hebben daar ook begeleiding bij nodig. Het behalen van kerndoel 9: leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten, moet het doel zijn. In de klas van de leerkracht èn in de schoolbibliotheek van een opgeleide leesbevorderaar. Leerkrachten worden daarvoor betaald. Het is dan ook niet meer dan billijk dat ook een leesbevorderaar daarvoor wordt betaald. Daarnaast is er budget nodig voor het digitale beheersysteem, de inrichting en opleiding/begeleiding van vrijwilligers.
Geef uw leerlingen een goede schoolbibliotheek. Uw leerlingen zullen uw school als leven-lang-lezers dankbaar zijn.