De schoolbibliotheek inzetten bij actieve leesbevordering? !
VOOR WIE
Dit artikel richt zich op het basisonderwijs in Nederland. Het wil directies, leescoördinatoren en in leesbevordering geïnteresseerde leerkrachten duidelijk maken hoe een goede schoolbibliotheek kan bijdragen tot betere leesprestaties van de leerlingen.
LEESPLEZIER
Lezen heeft een prominente plek in het basisonderwijs. De school is de plek waar kinderen leren lezen en als het even kan lezers-voor-het-leven worden. Toch is voor een groeiend aantal kinderen lezen geen vanzelfsprekende bezigheid meer. Uit onderzoek is gebleken dat het met de leesvaardigheid van Nederlandse kinderen wel goed zit, maar dat ze er geen plezier (meer) aan beleven (1). De schoolbibliotheek is een onmisbare voorziening om leesplezier te vergroten. Bij lezen in de klas (Technisch Lezen, VTL en Begrijpend Lezen) ligt de nadruk vooral op leesvaardigheid. In de bibliotheek kan de nadruk geheel op leesplezier gelegd worden.
SCHOOLBIBLIOTHEEK – de gangbare praktijksituatie
De schoolbibliotheek is de centrale plek binnen de school waar leerlingen leesboeken en informatieboeken kunnen vinden. De collectie wordt vooral gebruikt voor vrij lezen (stillezen) of het maken van een werkstuk of spreekbeurt.
Eén van de leerkrachten heeft de schoolbibliotheek in haar takenpakket. Vaak is dit de leescoördinator, die zich met de planning en het beleid rondom de bibliotheek en leesbevordering bezighoudt. De leescoördinator heeft daarvoor een opleiding gevolgd, zoals Rijke leesomgeving op de basisschool van Bontekoe Academie(2). Omdat het een taak is en geen functie, is de tijd die in de schoolbibliotheek wordt gestopt, beperkt.
De collectie is een allegaartje van gekregen en gekochte boeken. In de loop van de jaren loopt het aantal op en raken de planken (over)vol. Het lijkt alsof de gedachte overheerst dat een goede bibliotheek veel boeken moet hebben, hoe meer hoe beter. Dit is niet zo. De school kan beter een paar boeken hebben die goed aansluiten bij haar eigen leerlingenpopulatie, dan een kast vol boeken, die niemand leest.
EEN STIMULERENDE LEESOMGEVING
Kinderen komen niet-lezend de basisschool binnen en verlaten na groep 8 de school met een leesvaardigheid-voor-het-leven. Dat is een enorme ontwikkeling! Boeken die aansluiten bij interesses en talenten van een kind versterken die leesontwikkeling. Die boeken staan in een goede schoolbibliotheek, maar komen daar niet vanzelf. Daar is van tevoren over nagedacht en daar zijn gezamenlijk keuzes in gemaakt. De school weet waar de interesse van haar leerlingen naar uitgaat, en schaft ook voor leerlingen met unieke talenten boeken aan. Het aanbod van kinderboeken is enorm, er is echt voor ieder kind wel een boek te vinden dat bij hem/haar past. Maar daar is dan wel kennis van het aanbod voor nodig. Het draait allemaal om het creëren van een stimulerende leesomgeving, een schoolbibliotheek nieuwe stijl.
SCHOOLBIBLIOTHEEK NIEUWE STIJL
In 2010 werd de term “schoolbibliotheek nieuwe stijl” gelanceerd. (3) Met “schoolbibliotheek nieuwe stijl” bedoelt men een schoolbibliotheek met een actuele en gevarieerde collectie, die ondersteund wordt door een professionele bibliotheekmedewerker, geborgd in het beleid van de school. Inmiddels wordt voor schoolbibliotheek nieuwe stijl ook wel de term bibliotheek-op-school gebruikt.
SCHOOLBIBLIOTHEEK OF BIBLIOTHEEK OP SCHOOL?
Wat is het verschil tussen een schoolbibliotheek en een bibliotheek op school? De schoolbibliotheek wordt pas een bibliotheek op school als er samengewerkt wordt met een professionele bibliotheekmedewerker èn er beleid is gemaakt voor een structurele, doorlopende lijn van leesbevordering met gebruikmaking van de collectie. De professionele bibliotheekmedewerker, ook wel leesconsulent genoemd, is een “sparring partner” op hbo werk- en denkniveau. Hij/zij is een echte leesspecialist: geschoold in leesbevordering en bekend met het boekenaanbod, met de landelijke leesprojecten, met nationaal en internationaal leesonderzoek. Daarnaast is de leesconsulent geïnteresseerd in de leesontwikkeling van kinderen en het onderwijs in het algemeen. Amerikaans onderzoek (4) toont een verband aan tussen de kwaliteit van de schoolbibliotheek en de leesresultaten van de leerlingen. De kwaliteit van de schoolbibliotheek werd mede bepaald door de professionele medewerker en de hoogte van de investeringen die de school deed. Een hoger budget en een professionelere aanpak leidde tot betere resultaten.
Hierbij moet je in gedachten houden dat schoolbibliothecaris in Amerika een gevestigd beroep is met een goede opleiding. Leesconsulenten in Nederland zijn tot nu toe meestal jeugdbibliothecarissen met onderwijservaring of ex-leerkrachten met bibliotheekbijscholing. In 2013 is de eerste complete HBO-opleiding van start gegaan.
Er zijn onafhankelijk werkende leesconsulenten, zoals Schoolbieb Op Orde, maar ook openbare bibliotheken bieden in samenwerking met scholen en gemeenten de steun van leesconsulenten aan.
Zo’n leesconsulent werkt nauw samen met het team door deel te nemen aan teamoverleg, geeft bijscholing op het gebied van leesbevordering, plant lesonderdelen met de leerkrachten met gebruikmaking van de bibliotheekcollectie, zorgt voor aanvullende materialen en geeft zelf les aan leerlingen, bijvoorbeeld over de schoolbibliotheek en hoe die te gebruiken. Informatievaardigheid en mediawijsheid zijn ook een onderdeel van het dienstenpakket van de leesconsulent. Het gaat dan om een leesconsulent die de opleiding tot mediacoach heeft gevolgd (5). Dit allemaal gericht op aantoonbare verbetering van de leesprestaties van de leerlingen op uw school.
Leesbevorderingsbeleid
Voor veel schoolteams klinkt het als een aanlokkelijk vooruitzicht: een bibliotheekmedewerker die naar de school toekomt en een aantal taken van leerkrachten op het gebied van lezen overneemt. Maar zo’n samenwerking komt niet vanzelf tot stand. Bij het opstarten zullen zaken afgestemd moeten worden. Er moet draagvlak zijn bij het hele team en er moeten keuzes in budget en organisatie gemaakt worden. De leesconsulent moet niet de rol van een leerkracht overnemen en andersom. Zij erkennen elkaars deskundigheid en vullen elkaar aan.
Daarom is het van belang dat de school samenwerking met een leesconsulent vastlegt in een leesbevorderingsbeleid, het liefst als onderdeel van het schoolplan. Er kunnen dan doelen gesteld en geëvalueerd worden. Er wordt een structurele bijdrage vastgesteld die voor een groot deel de mogelijkheden van de bibliotheek op school bepaalt.
Taken kunnen verdeeld worden: wie doet wat en is waarvoor verantwoordelijk. In het beleid wordt verder de omvang en inhoud van de collectie beschreven en worden afspraken gemaakt over boekactiviteiten in alle klassen en ruimte voor lezen en lenen op het rooster.
Het is bij u waarschijnlijk bekend dat kinderen die goed en graag lezen ook beter presteren in andere vakken (6). De school is voor veel kinderen de plek waar ze het meeste lezen. Dan is het ook logisch dat de school investeert in goede leesvaardigheid èn leesplezier door samen te werken met een deskundige die zich daarin heeft gespecialiseerd. Alleen zo zal de schoolbibliotheek een onmisbare voorziening bij actieve leesbevordering zijn.